15 - 24 Jul Ethiopie: Kenya grens - Addis Ababba - Lalibella

Ek kom in Moyale, die grens dorpie aan net voor sonsondergang. Toe ek by 'n restaurant gaan sit vang dit my, ek is nie net in 'n ander land nie, maar in 'n totaal ander wêreld.

Ek bekyk die mense om my. Die mans sit elkeen met 'n groot bos blare op sy skoot en 'n espresso tipe koppie koffie. Ek sou later leer dat die blare 'Chat' is. Dis 'n baie sosiaal aanvaarde ligte dwelm wat 'n euforiese effek teweegbring as jy die blare kou. Die musiek is skril, anders as enigiets wat ek nog ooit gehoor het, dit het ook 'n Arabiese gevoel. Ek kan sommer die man met die fluit sien en die slang in die mandjie sien.

Wat my ook dadelik opgeval het is hoe die mense praat. Die mees gebruikte woord in Ethiopie is Ishee, dit word uitgespreek 'shee' en het omtrent die betekenis van 'OK'. Sommige mense spreek dit uit deur vinnig na hulle asem te snaak. Ek het aanvanklik nie geweet dis 'n woord nie en gedink dis mense wat op 'Chat' is en elke nou en dan 'n 'fit' kry.

Met handgebare kry ek 'n menu, net om te besef dis tevergeefs. Ek kan nie 'n woord uitmaak nie, vir my lyk dit soos 'n kind wat gekrap het. Gelukkig is daar 'n gawe vrou wat Engels verstaan. Sy help my om iets te bestel. Ek word daarop attend gemaak dat dit 'n vasdag is en ek nie vleis kan bestel nie.

Toe my kos kom was die kultuur skok nog groter. Hulle bring vir my 'n groot skinkbord met 'n tipe pannekoek en vier hopies groente soos spinasie, kool, pampoen, ens. Daar is geen mes en vurk nie en die pannekoek ding is so 60cm groot direk op die skinkbord. Ek wonder of dit as 'n servet dien, maar iemand verduidelik jy eet dit. Ek weet nie mooi wat om te doen nie, ek is nie baie gretig om spinasie en pampoen met my hande te eet nie. Ek hou die ander mense dop en leer dat jy 'n stuk pannekoek moet afskeur en met jou regterhand dan die groente daarmee opskep. My enigste probleem is dat ek links is, na lang gesukkel het ek besluit die mense moet my maar aankyk en met my linkerhand geëet. Ek vind later uit dat die pannekoek injera is. Dis die stapelvoedsel en word van die lokale graan tef gemaak. Die tef word vir 3 dae gegis en het dus 'n suurderige smaak, wat dit vir my minder eetbaar maak.
Hulle het baie lekker brood, wat jy ook breek en gebruik om die ander kos mee op te skep. Sodra jy vaardig raak, kry jy netjies geëet op hierdie manier. Ek kan nie anders as om aan die Bybelse verhale te dink waar daar telkemale verwys word na Jesus wat die brood breek nie. Dit pas baie goed in hierdie kultuur in, almal eet uit dieselfde bord. Hoe meer mense, hoe groter die bord, jy breek die gemeenskaplike injera of brood en skep vir jou kos daarmee op.

Hier is 'n latere ontbyt. Dis roereiers, brood en injera op 'n skinkbord.
Met die slegte pad in Kenya het my linkervurk begin olielek. Ek het tot in Addis Ababa, die hoofstad van Ethiopie gery om dit daar reg te maak. Die suspensie sou oppak as ek aanhou om so te ry.
Ek moes weer in Addis klere was en hier is my pantser:

Nadat ek deur BMW verseker is dat ek nie 'n generiese olieseël sal kry nie, was ek hardkoppig en het die motorfiets uitmekaar gehaal. Na wat wel 'n lang gesoek was het ek die presiese olieseël, partnommer en alles by 'n Isuzu agentskap gekry. Die motorfiets lyk nogal sleg met die voorste suspensie uitmekaar gehaal. Ek kon ongelukkig nie 'n foto neem nie, want op dieselfde dag het ek my sleutel in die topbox afgebreek waarin die kamera is. Na die motorfiets reggemaak is moes ek toe 'n sleutelmaker gaan soek, om wragtag te sien hoe hy soos McGaywer met 'n 'paperclip' die ding oopkry.

Klipkerke in Lalibella:
Twee dae later is alles reg en ek is weer op die pad, hierdie keer na Lalibella. Oppad stop ek by 'n kafee vir 'n Coke. As 'n 'faranji', westerling, is jy outomaties 'n aanloklikheid. Dit is deels omdat jy snaaks lyk, kinders sal byvoorbeeld soms aan die hare op my arms vat, maar dis grootliks omdat jy soos 'n groot Dollar noot lyk. Die kafee eienaar was geen uitsondering en het dit as sy plig gesien om my geselskap te hou. Na 'n goeie dag se ry wil ek net in vrede my koeldrank drink. Hy sê vir my dis nie goed om alleen, 'lonely' te toer nie. Na 'n tyd waarin ek nie juis spraaksaam was nie, sê hy vir my: "You see, that's why I say it's not good to travel lonely. You were so lonely, now you forgot how to speak." Ek kon nie help as om uit te bars van die lag nie.

Halfpad na Lalibella het ek oorgeslaap op Dessie. Die volgende oggend sien ek glad nie uit na die 300km grondpad wat voorlê nie, my rug is alreeds seer. Ek weet nie hoe is die pad nie, maar dis nou reënseisoen in die Ethiopiese hoogland met 'n gemiddelde reënval van 200-300mm vir die maand van Julie. Die skrif is dus teen die muur vir modderpaaie.

Die pad was goed en ek kon so 60km/h ry. Totdat die groot nagmerrie van modderpaaie my tref. Dis as die grondtekstuur skielik verander. Ek het skielik teen 60 in 'n seepgladde modderkol in gery, daar is nie veel om te doen behalwe om stadig spoed te verloor en hoop vir die beste nie. Ek was nie so gelukkig nie en die motorfiets het teen so 50km/h onder my uitgegly. Ons het so 10-15m ver gegly. My crashbars het windskeef gebuig, die val was nogal hard. Dis die eerste keer dat my helmet nogal hard met die grond kontak maak. Daar het ook 'n pyn deur my hand geskiet, maar toe ek by my sinne kom voel ek darem dat ek alles kan beweeg. Mens besef wel nie hoe adrenalien pyn onderdruk nie, want ek kom eers die volgende dag agter dat my linkerbinnebeen ook gestamp het omdat hy potblou is. Die modder was so glad dat ek gly as ek loop. Nodeloos om te sê, hierna het ek teen 5km/h gery. Die ergste van hierdie val was dat ek gate in my reënjas en broek gekry het. Ek het dit later in die reën met duct tape probeer toeplak, maar dit hou nie.

Die pad na Lalibella vat jou deur die Ethiopiese hoogland. Dis bergagtig met baie bergpasse, wat skielik van 1000m tot byna 4000m bo seespieël skiet en terug. Ethiopie is digbevolk, dis soos om deur een groot voorstad te ry. Dit is mense, donkies, beeste, bokke en skape in die pad. Die mense langs die pad loop met lappe of komberse oor hulle lywe gedrapeer, met Bybelse kieries. Die mans ploeg die lande met osse, daar loop 'n man agter wat die saad strooi. Die vrouens en donkies loop nie hier vir kwaadgeld rond nie, almal dra iets, hulle is kompleet pakdiere/-mense. Iets sê vir my dat hierdie prentjie nie 2000 jaar gelede veel anders gelyk het nie. (Ek het ongelukkig al die fotos van hierdie stuk pad verloor.)

Ek het laat in Lalibella aangekom. Die volgende dag is Sondag en voor ek na die beroemde kerke vertrek drink ek 'n koffie saam die hotelpersoneel.
Die legende vertel dat baie Ethiopiers vroër omgekom het in 'n pelgrimstog na Jerusalem, Koning Lalibella het toe besluit om sy eie Jerusalem te bou. Hy het hierdie kerke uit koppies laat kerf. Daar word geglo dat hy dit met die hulp van Engele gedoen het.

Hier het die kerk nounet uitgekom.
Hier is kinders in 'n Sondagskool les.
Oppad na 'n Kerk.
Die ingang.
Hieronder is 'n muur by Bet Maryam, daar is baie simboliek in die kerke.
Die boonste 3 luggate simboliseer die drieënigheid van God.
Die kruis daaronder simboliseer die koms van Jesus na die aarde.
Die drie patrone onder in 'n ry is die drie kruise van Jesus en die ander twee mans op Golgota.
Die twee aan die regterhand het 'n teken bo-op wat verteenwoordig hulle is na die hemel.
Die kruis aan die linkerhand het 'n teken aan die onderkant wat verteenwoordig hy is na die hel.

Hier is 'n priester in Bet Medhane Alem. Die 800 jaar oue kruis in sy hand is in 1997 gesteel, maar is twee jaar later gevind in die bagasie van 'n kunshandelaar in Brussels. Die locals glo hy het genesende krag. My gids het die priester gevra om dit teen sy skouer wat seer is te vryf.
Hier word die smal pad na die Hemel en die wye pad na die Hel gesimboliseer. Let op dat die wye pad na buite loop, maar die smal pad na die kerk. As mens mooi kyk en die water in die smal pad sien besef mens hoe diep dit is en hoe moeilik dit moes wees om uit te kerf.
Hier is sekerlik die bekendste kerk, Bet Giorgis.
Bet Emanuel is een van die fynste uitgekerfde kerke.
Hier is van die huise buite die kerk. Baie is dubbelverdieping, die beeste slaap in die onderste gedeelte. Toe ek my gids vra hoekom die beeste onderin die huis slaap, kyk hy my so snaaks aan en sê, jy gaan sukkel om die beeste bo te kry.
Na die klipkerke is ek na 'n koffieseremonie genooi deur 'n seun wat my rondgewys het in die dorp. Die mense in Ethiopie is baie gasvry, ek is telkemale aangebied om 'n bord kos te deel met iemand in 'n restaurant. (Baie sulke dade is 'n scam, maar ek is al lank genoeg in Afrika om te kon onderskei.)
Die seun bly by sy tannie. Sy is amper stokdoof en het 'n 8 jarige dogtertjie. Sy doen alles met 'n jubel in haar hart en kyk basies na die huishouding. Dis nogal 'n komiese gesig, die dogtertjie hardloop rond om alles te doen en skree kort kort in haar dowe ma se ore om vir haar iets te sê. Ethiopiers neem hulle koffie baie ernstig op, dis nie 'n vinnige besoek nie. Dis letterlik 'n seremonie. Eers word die koffiebone gerooster. Die tannie laat my daarna ruik, maar met die rook oor die stoof kry ek skaars asem gehaal. Dan word dit gemaal terwyl die water kook. Na my eerste koppie wou ek opstaan, maar sien dat nie reg is nie. Jy drink drie koppies in 'n ry, voor jy mag loop. Teen die tyd is drie ure verstreke. Die foto is waserig agv die rook in die vertrek. Al die deure word toegemaak om die vertrek warm te hou. Dit is tragies om die vrygewigheid te sien van mense wat so min het om te gee.
Hierna is ek injera en lensies aangebied, volgens tradisie deel ek en my gasheer 'n bord. Ek wou eers nie eet nie, want ek kan nie injera verdra nie, maar dis 'n belediging om die kos van die hand te wys. So ek was vriendelik verplig; die injera was wel beter as voriges.
Die volgende dag vat ek 'n muilrit na die klooster, Asheton Maryam, in die berge.
Ek was wel bietjie teleurgesteld om te sien dat nie muileienenaar nie ook op 'n muil is nie. Dis vir my 'n belediging. As hy dit kan uitloop, kan ek mos ook. Dit was wel 'n avontuur, met die tog na die klooster meer die moeite werd as die klooster self. Dis nogal 'n ding as jy op die rant van 'n afgrond is en die muil gly op klippe. Ek het later afgeklim, dis in elk geval goeie oefening.
Hierdie dogtertjie het 'n slingervel in haar hand. Haar werk is om die voëls wat die graan wil eet weg te jaag.
Mense wat terugkom van die dorp af.